Jehowa - Imię Boga w literaturze polskiej do końca XX wieku

..
1. BIBLIA BRZESKA – (drugi - po katolickiej Biblii Leopolity - wydany drukiem przekład całości Pisma Świętego na język polski, przetłumaczony przez polskich protestantów w Pińczowie w latach 1559-1563, a wydany w roku 1563 w Brześciu Litewskim - od tego miejsca pochodzi nazwa Biblii)

Biblia brzeska - (Biblia, Pismo Święte)

[inne nazwy: Biblia Radziwiłłowska – od nazwiska fundatora
i Biblia pińczowska – od miejsca dokonania tłumaczenia]

Biblia swięta, tho iest, Księgi Starego y Nowego Zakonu,
wlasnie z Zydowskiego, Greckiego, y Łaćińskiego,
nowo na Polski ięzyk z pilnośćią y wiernie wylożone.

(...)

Wtore Księgi Moizeszowe, kthore zowa Exodus. - (Księga Wyjścia, Druga Księga Mojżeszowa)

(...)

Kapitu. 6. - (rozdział 6.)

(...)
3. Ktorym sie ukazał Abrahamowi, Jzaakowi, y Jakobowi iako Bog wszechmocny,
Alem iem nieoznaymil imienia mego Jehowah.
(...)

(...)

..
2. BIBLIA NIEŚWIESKA – (Biblia nieświeska lub Biblia Szymona Budnego – polskie tłumaczenie całego Pisma Świętego z języków oryginalnych, dokonane przez biblistę i uczonego polsko-litewskiego Szymona Budnego głównie na użytek Braci Polskich. Została ona przetłumaczona w Nieświeżu, a wydrukowana w Zasławiu lub Uzdzie w 1572 przez Macieja Kawęczyńskiego)

Biblia Nieświeska - (Biblia, Pismo Święte)

Biblia.
To jest księgi Starego y Nowego przymierza znowu
z ięzyka Hebrayskiego, Greckiego y Łacińskiego,
na Polski przełożone.

Pierwsze księgi Moiżeszowe (...) - (Księga Rodzaju, Pierwsza Księga Mojżeszowa)

(...)

Rozdział 2

(...)
4. Te (są) zrodzenia niebios y ziemi gdy ie stworzono, w dzień ktore ucjynił Jehowa Bog ziemie y niebiosa.
5. I wszelkie drzewo polne, niż było na ziemi, y wszelki ziele polne niż rosło,
bo ieszcze ni dawał dżdżu Jehowa Bog na ziemię, y człowieka nie było ku sprawowaniu ziemie.
6. Lecz para wychodziła z ziemie y pokrapiała wszytko oblicze ziemie.
7. A(że) utworzył Jehowa Bog człowieka z prochu ziemie,
y wedchnoł w oblicze ieo dychanie żywota, y be człowiek duszą żywą.
8. I nasadził Jehowa Bog sad w Edenie na wschod, y postawił tam człowieka ktoreo utworzył.
9. I zrodził Jehowa Bog z ziemie wszelkie drzewo wdzięczne ku widzeniu, y dobre ku iedzeniu:
zaś drzewo żywota w pośrzod sadu, y drzewo wiadomości dobra y zła.
(...)
15. I wziął Jehowa Bog człowieka, y posadził go wsadu Edeń(skim) ab (iy) sprawował, y(aby) go strzegł
16. I roskazał Jehowa Bog człowiekowi mowiac: z kazdego drzewa sadu (tego) iedzac ieść bedziesz,
17. A(le) zdrzewa wiadomości dobra y zla nie bedziesz ieść zniego,
bo ktorego dnia ieść bedziesz zniego, umieraiąc umrzesz.
18. I rzekł Jehowa Bog: nie dobrze człowiekowiby' samemu uczynie mu pomoc wedle niego.
(...)

(...)

(w publikacji Imię Boga w formie Jehowa występuje wielokrotnie - zobacz w Dolnośląskiej Bibliotece Cyfrowej)

..
3. NOWY TESTAMENT – (ponieważ Nowy Testament z Biblii Nieświeskiej został pozmieniany przez wydawców, po dwóch latach - w Łosku w 1574 roku - Szymon Budny wydał pod własnym nazwiskiem Nowy Testament w wersji z przypisami oraz obszernym materiałem biblistycznym)

Nowy Testament - (Chrześcijańskie Pisma Greckie)

Nowy Testament znowu przełożony,
a na wielu mieyscach za pewnemi dowodami odprzysad przez Simona Budnego ocżyśćiony,
y krotkiemi przypiskami po kraioch ob-iaśniony.
Przydane też są na końcu tegoż dostatecżnieysze przypiski,
ktore każdey iak miarz odmiany przycżyny ukazuią.

(...)

Ewangelion wedle Mattheusza.

(...)

(Rozdział 1)

(...)
20. A gdy to myślił, oto anioł Jehowy jawił się mu weśnie mowiąc:
Josefie synu Dawidow, nieboy się wziąć Maryą żonę twą, bo co się wniej urodziło, od Ducha świętego iest.
(...)
22. (A wszytko to było żeby się spełniło co rzeczono od Jehowy przez Proroka mowiąceo,
Oto panna brzemienna a urodzi syna, y nazowiesz imię iego Himmanuelem:)
23. A ocknąwszy Josef ze snu uczynił iako mu roskazał anioł Jehowy.
(...)

(Rozdział 2)

(...)
13. A gdy oni odeszli, oto anioł Jehowy iawił się Josefowi we snie rzekąc,
Wstawszy weźmi pacholę y matkę iego a uciecz do Micraimu, y bądź tam, aż gdy rzeknę tobie.
Bo będzie Herod szukać pacholęcia aby ie straćić.
(...)
15. (Aby sie spełniło co rzeczono od Jehowy przez Proroka mowiącego: z Micraimu wyzwałem syna mego.)
(...)

(...)

(w publikacji Imię Boga w formie Jehowa występuje wielokrotnie - zobacz skany)

(całość zobacz w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej)

..
4. PSAŁTERZ DAWIDÓW – (Psałterz Dawidów, inaczej Psałterz Dawidowy przekładania Jana Kochanowskiego – wydany w 1579 nakładem Drukarni Łazarzowej)

Psałterz Dawidów - (poetycka parafraza biblijnej Księgi Psalmów)

Psałterz Dawidów

(...)

PSALM 119

(...)
Łaskawieś się ze mną obszedł wedle słów swych,
                                                                     [Jowa -
Daj mi rozum, który ważę wielce Twoje słowa.
(...)
Posil mię utrapionego wedle swego słowa,
Bierz ofiarę ust mych, a mnie praw swych naucz
                                                                     [Jowa!
Po śmierciach stąpam, a przedsię Twój zakon
                                                                     [wyznawam,
Źli mię łowią, ja przedsię Twych ustaw nie zostawiam.
(...)
Usłysz głos mój a potwierdź mię wedle swego słowa,
Źli nade mną tuż, ale praw Twych daleko, Jowa.
(...)
Zakon Twój miłuję, Ty też umiłuj mię, Jowa!
(...)

(...)

(całość zobacz w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej)

..
5. BIBLIA JAKUBA WUJKA – (przekład Biblii na język polski wykonany przez jezuitę, ks. Jakuba Wujka, wydany w całości po raz pierwszy w roku 1599)

Biblia Jakuba Wujka - (Biblia, Pismo Święte)

BIBLIA
TO IEST
KSIĘGI STAREGO Y NOWEGO TESTAMENTV,
WEDŁVG ŁACINSKIEGO
przekładu starego, w kośćiele powszechnym przyiętego, na polski ięzyk z nowu z pilnośćią przełożone,
Z DOKŁADANIEM TEXTV ZYDOWSKIEGO y greckiego, y z wykładem Katholickim trudnieyszych mieysc,
do obrony Wiary swiętey powszechney przeciw kacerztwóm tych czasów należących:
Przez D. Iakvba Wuyka z Wągrowca,
THEOLOGA SOCIETATIS IESV.
Z DOZWOLENIEM STOLICE APOSTOLSKIEY,
a nakładem Ie M. Księdza Arcybiskupa Gnieźnieńskiego, etc. wydane.
W KRAKOWIE
W Drukarni Łazarzowey, Roku Panskiego,
M. D. XC IX. - (1599)

(...)

KSIĘGI EXODVS, Księgi II. Moyzeszowe. - (Księga Wyjścia, Druga Księga Mojżeszowa)

(...)

ROZDZIAŁ VI.

- (uwaga marginesowa do wersetu 3)

To iest, ukazując sie bydź Bogiem wszechmocnym. יהוה . - (tetragram)
Oto nie Iehovah czytai, ale Adonai.

- (przypisy do rozdziału VI.)

Adonai y Iehova co znaczy.

(...)
Y Hieronym S. y Orygenes y inni wszyscy nastarszy Doktorowie, toż imie Boże יהוה (tetragram)
przez imie (...) Adonai, co także Pana znac; y z żydowskiego wszedy przekładali :
y umyslnie pisząc o imionach Bożych, y wykładaiąc ie nigdy tego Jehowy niewspominali.
A co nawietsza, sam Pan Christus y Apostołowie, choćia czesto przywodza świadectwa starego testamentu,
w których iest to imię świete Boże : wszakże nigdy go nie wyrażali imieniem Jehowy, ale wszedy Panem,
choćia ine imiona własne, swymi głosy wymawiali, iako Adam, Noe, Abraham, Ewa, Sara, Marya.
A tak iż u wszytkich starych tak Zydów iako y Chrześćian, nigdy nie było słychane to imię Jehowa :
nie iest ani Zydowskie, ani Chrześćianskie, ale od heretykow wymyślone,
którego y sami iescze nieumieia czytać : bo iedni mowia Jehowa, a drudzy Jeheve.
(...)

(...)

KSIĘGI PSALMOW.

(...)

PSALM XCVI. - (Psalm 96)
u Zydów 97.

(...)

- (uwaga marginesowa do Psalmu XCVIII.)

Christus Iehova.

- (przypisy do Psalmu XCVIII.)

Pan króluje.] Przez PANA Jehowe w tym psalmie, Christus sie rozumie iako Apostoł wykłada.
(...)

(...)

(w publikacji Imię Boga w formie Jehowa występuje wielokrotnie - zobacz skany)

(całość zobacz w Wielkopolskiej Bibliotece Cyfrowej)

(część zobacz w Polskiej Bibliotece Internetowej)

..
6. BIBLIA GDAŃSKA – (przekład Biblii na język polski z roku 1632 dokonany wspólnie przez braci czeskich i kalwinistów. Jedno z najpopularniejszych polskich tłumaczeń protestanckich)

Biblia Gdańska - (Biblia, Pismo Święte)

BIBLIA SWIĘTA :
To jest
KSIĘGI STAREGO Y NOWEGO PRZYMIERZA
z Zydowskiego y Greckiego Języka
na Polski pilnie y wiernie przetłumaczone.
(...)
we Gdansku
W Drukarnicy Andrzeja Hunefelda
Roku M D C XXXII. - (1632)

(...)

EXODUS - (Księga Wyjścia, Druga Księga Mojżeszowa)

(...)

Rozdział VI.
(...) Nad to mówił Bóg do Mojżesza i rzekł do niego: JA PAN, (3) Którym się ukazał Abrahamowi,
Izaakowi i Jakóbowi w tem imieniu, żem BÓG WSZECHMOGĄCY:
ale w Imieniu mojem, JEHOVAH, nie jestem poznany od nich.

(...)

..
7. PSALMODJA POLSKA – (ostatnie i najwybitniejsze dzieło Wespazjana Kochowskiego

Psalmodya polska - (parafraza Księgi Psalmów)

Trybut należyty wdzięcznosci
wszystkiego dobrego dawcy
Panu i Bogu,
albo
Psalmodya polska
za dobrodziejstwa Boskie dziękująca.
Przez jednę najlichszą kreaturę
Roku Pańs. 1693 napisana,
a do druku podana roku pańs. 1695.

PSALMODYE WDZIĘCZNOŚCI

(...)

PSALM VII.

(...)
Owom ja Jehowa jest! który na wolą puszczam, i w niewolę podaję;
ja z Egiptu wyswobodzić mogę, i w krainę mlekiem i miodem płynącą zaprowadzić umiem.
(...)

PSALM VIII.

(...)
Fortunni monarchowie, którzy za ordynansem Jehowy trony osiadacie,
a namiestnikami bywszy, pomnijcie się być ludźmi, i dla ludzi wywyższonymi.
(...)

PSALM XXVI.

(...)
Ztąd niech poznają, że Pan Imie twoje, o Jehowa!
boś się wielmożnie wsławił, konia i jeźdźca wrzuciwszy w morze.
(...)

(...)

(całość zobacz w Polskiej Bibliotece Internetowej)

..
8. EWANGELJE I DZIEJE APOSTOLSKIE – (przekład Ks. Jakuba Wujka T. J. opracował Antoni Szlagowski)

Ewangelje i dzieje Apostolskie - (Chrześcijańskie Pisma Greckie - część Nowego Testamentu)

Ewangelje i dzieje Apostolskie

w przekładzie Ks. Jakuba Wujka T. J.

opracował: Antoni Szlagowski

(...)

EWANGELJA WEDŁUG Sw. JANA.

1. Jan (Johanan, znaczy Jehowa miłosierny), syn Zebedeusza (Mat. 4, 21) i Salome (Mat. 15, 40),
był młodszym bratem Jakóba Większego, z zawodu rybak, pochodził z Galilei, prawdopodobnie z Betsajdy. (...)

(...)

..
9. NOWY TESTAMENT JEZUSA CHRYSTUSA – (przekład Ks. Jakuba Wujka T. J. opracował Antoni Szlagowski)

Nowy Testament Jezusa Chrystusa - (Chrześcijańskie Pisma Greckie, Nowy Testament)

Nowy Testament Jezusa Chrystusa

w przekładzie Ks. Jakuba Wujka T. J.

opracował: Antoni Szlagowski

(...)

EWANGELJA WEDŁUG Sw. JANA.

(...)

CZTERNAŚCIE LISTÓW ŚW. PAWŁA.

(...)

5) Pan. Tak Paweł nazywa Chrystusa w Listach Swoich 144 czy 146 razy (poza Listem do Żydów).
Greccy tłumacze Aleksandryjscy Ksiąg Starego Test. wyrazem: Pan (Kyrios, Dominum)
przekładają hebrajski wyraz Jehowa, miano Boga prawdziwego. (...)

(...)

..
10. PISMO ŚWIĘTE W OBRAZACH – (Dzieje Starego i Nowego Testamentu na język polski przełożył X. JÓZEF KŁOS Ojca św. Tajny Podkomorzy, Redaktor Przewodnika Katolickiego w Poznaniu)

Pismo Święte w Obrazach - (opowieści biblijne)

Nihil obstat.

Imprimatur.

(...)

Ofiarowanie Izaaka.

(...)
Ofiarował tedy Abraham kozła i nazwał ono miejsce straszliwe: "Jehowa widzi".
(...)

(...)

Pobicie Amorrejczyków.

(...)
Lecz Jehowa czuwa nad ludem swym wybranym.
(...)
Jehowa rzeczywistym był wodzem swojego ludu.

Pięciu królów w jaskini Makedy.

(...)
I tak spełniło się zwolna, co przepowiedział Jehowa Abrahamowi.

(...)

Jahel i Sysara.

(...)
Gdy tedy nadeszli Barak i Debora i zobaczyli martwego na ziemi wodza strasznego,
wielbili Jehowę sercem przepełnionem radością tak, iż w ziemi Kananejskiej uwolnionej od jarzma
brzmiała rozgłośnie ich pieśń zwycięska: "Oto tak, o Panie, niechaj zginą wszystkie twoje wrogi.
(...)

(...)

..
11. Stanisław ŁACH – (polski teolog, biblista, duchowny katolicki.
Profesor egzegezy Starego Testamentu na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim)

Pismo Święte Starego Testamentu - (księga Wyjścia)

Nihil obstat

IMPRIMATUR

(...)

APPENDICES SEU EXCURSUS

IMIĘ BOŻE JAHWE

(...)
2.
(...)
Dawniejsi uczeni, opierając się na aktualnej wokalizacji poczynionej przez Masoretów,
wymawiali Jehowa(h)⁴, natomiast ogół obecnych uczonych wymawia Jahwe(h)⁵.
(...)
Wymowa tetragramu jako Jehowa nie była znana Żydom w starożytności.
(...)

(...)